วิธีการถามและการตอบปัญหาในพระพุทธศาสนาเถรวาท มีรูปแบบการถาม ขั้นตอนและการตอบปัญหา ๔ แบบ คือ แบบตอบสั้นไม่ซับซ้อน แบบย้อนถามกลับ แบบแยกแยะประเด็นและแบบไม่ตรัสตอบ ซึ่งหลักของการตอบนั้นพระพุทธองค์ทรงใช้หลักปัญญา หลักเมตตาและหลักอุปายโกศล และลักษณะเด่นในการตรัสตอบปัญหา พบว่ามีลักษณะเด่นที่สามารถมองเห็นได้ชัดใน ๔ ลักษณะ ได้แก่ (๑) ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ (๒) ตอบแบบสายกลาง (๓) มุ่งการนำสู่หลักปฏิบัติ (๔) ไม่มุ่งเอาแพ้เอาชนะทางทฤษฎี

ปัญหาและวิธีการถาม-ตอบปัญหาของมาณพ ๑๖ คน มีผลการศึกษาวิจัยดังนี้

๑. เนื้อหาปัญหาของมาณพ ปัญหาที่มาณพมาทูลถามนั้นเป็นการถามเพื่อจุดมุ่งหมายคือต้องการทราบเรื่องอวิชชาและธรรมที่ทำให้อวิชชาตกไปคือศรัทธา สติ สมาธิ ฉันทะและวิริยะ ในเนื้อหาปัญหาของมาณพทั้ง ๑๖ นั้นก็เป็นการถามที่สอดคล้องกับเรื่องเหล่านี้

๒. วิธีการถามและเป้าหมายของการถามปัญหา ในการถามและเป้าหมายของการถามปัญหาของมาณพทั้ง ๑๖ เป็นการถามโดยมีหลักดังนี้ เป็นการถามเพื่อทำให้ชัดเจนในสิ่งที่ยังไม่เคยเห็น  เป็นการถามเพื่อเทียบเคียงในสิ่งที่เคยเห็นแล้ว และการถามเพื่อตัดความสงสัยหรือ การถามเพื่อประโยชน์ตน การถามเพื่อประโยชน์ผู้อื่น และการถามเพื่อประโยชน์ตนและผู้อื่น

๓. พุทธวิธีการตอบปัญหาเป็นการตรัสตอบปัญหาโดยใช้วิธีการตอบปัญหา ๔ อย่าง ซึ่งเกี่ยวข้องกับคำถามและคำตอบในปัญหาของมาณพทั้ง ๑๖ คนนั้น ส่วนใหญ่จะเป็นการตรัสตอบปัญหาโดยการตอบสั้นไม่ซับซ้อน หรือเอกังสพยากรณ์และการตรัสตอบแบบแยกแยะประเด็นหรือเรียกว่าวิภัชชพยากรณ์

๔. ผลลัพธ์ของการตอบปัญหา ท้ายที่สุดของการตรัสตอบปัญหา มาณพทั้ง ๑๖ พร้อมศิษย์บริวารได้ดวงตาเห็นธรรม บรรลุเป็นพระอรหันต์

การศึกษาวิเคราะห์พุทธวิธีการตอบปัญหาของมาณพ ๑๖ คน ตามกรอบอริยสัจ ๔ ผลการศึกษาวิจัยพบว่า ในคำถามที่มาณพทูลถามพระพุทธเจ้าและคำตอบที่พระองค์ตรัสตอบนั้น เข้ากับหลักอริยสัจ ๔ ทั้งหมด เริ่มจากการถามปัญหาเป็นการถามถึงเรื่องความทุกข์และแนวทางเพื่อที่จะหลุดพ้นจากกองทุกข์ โดยต้องการวิธีที่พระพุทธองค์ทรงตรัสรู้ คือการเข้าถึงการดับทุกข์แบบที่พระพุทธองค์ทรงรู้แจ้งเห็นจริงในอริยสัจ ๔ นั้น และเมื่อมาณพทั้ง ๑๖ รับฟังพระดำรัสตอบก็เกิดบรรลุโลกุตตรธรรม เข้าถึงนิโรธ ซึ่งเริ่มจากการปฏิบัติโดยมีศีลเป็นพื้นฐาน จนถึงสมาธิ และปัญญา คือหลุดพ้นจากกิเลสและกองทุกข์โดยสิ้นเชิง บรรลุเป้าหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา คือนิพพาน

Download