วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ข้อ  คือ (๑) เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาและความสำคัญของนิราศภูเขาทอง และ นิราศเมืองเพชร  (๒) เพื่อวิเคราะห์หลักพุทธธรรมที่ปรากฏในวรรณกรรมเรื่อง นิราศภูเขาทอง และ นิราศเมืองเพชร  และ  (๓) เพื่อสังเคราะห์หลักพุทธธรรมที่ปรากฏในวรรณกรรม  เรื่อง  นิราศภูเขาทอง  และ  นิราศเมืองเพชร  มาประยุกต์ใช้กับสังคมไทย

ผลการศึกษาพบว่า  นิราศ  เป็น  เรื่องราวของกวี  ที่พรรณนา  ถึงการจากกันของคนรักเพื่อเดินทางไปในที่ต่าง ๆ เป็นต้น  มักแต่งเป็นกลอนหรือโคลง  เช่น  นิราศนรินทร์  นิราศเมืองแกลง  เป็นวรรณกรรมประเภทหนึ่งที่มีการแต่งมาตั้งแต่สมัยอยุธยา  และยังคงได้รับความนิยมแพร่หลายอยู่แม้ในสมัยปัจจุบัน  การแต่งนิราศโดยทั่วไป  อาจใช้รูปแบบของร้อยแก้วหรือร้อยกรองก็ได้  เพราะความสำคัญไม่ได้อยู่ที่ลักษณะคำประพันธ์  แต่อยู่ที่เนื้อหาและกระบวนการพรรณนามากกว่า

หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่พบในนิราศภูเขาทองและนิราศเมืองเพชร  มี  ดังต่อไปนี้  คือหลักธรรมหมวด  ไตรลักษณ์  หลักกรรม  พรหมวิหารธรรม ๔  อธิษฐานธรรม ๔  สัมมาวาจา  ธรรมทำให้งาม ๒ (ขันติ และ โสรัจจะ)  การไม่คบคนพาล  ศีล ๕  หรือ เบญจศีล  โลกธรรม ๘  และความกตัญญูกตเวที

วรรณกรรมเหล่านี้สามารถนำมาประยุกต์ใช้กับสังคมไทยสรุปได้  ๓  ด้าน  ดังต่อไปนี้คือ  (๑) การประยุกต์ใช้กับบุคคล  วรรณกรรมก็คือผลงานทางด้านศิลปะที่มนุษย์ชื่นชอบ  มนุษย์สร้างวรรณกรรมขึ้น  เพื่อสนองความต้องการทางด้านจิตใจของตนและผู้อื่น  และศิลปะเหล่านี้มีส่วนช่วยเติมเต็มด้านจิตใจให้แก่มนุษย์  (๒) การประยุกต์ใช้กับครอบครัว  หากครอบครัวเริ่มที่จะอ่านหนังสือด้วยกัน  เป็นแนวทางที่ง่ายในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่าง  พ่อ  แม่  กับลูก  เพราะผู้ปกครองจะได้คิดค้นวิธีการเล่นกับลูกมาใช้  เพื่อเสริมสร้างความสัมพันธ์ที่อบอุ่นในครอบครัว  และกระตุ้นพัฒนาการอย่างเป็นองค์รวม  (๓) การประยุกต์ใช้กับสังคม  วรรณกรรมนั้นถือเป็นกระจกแห่งยุคสมัย  เนื่องจากสามารถสะท้อนภาพชีวิตของคนแต่ละยุคสมัยได้เป็นอย่างดี  เฉพาะหลักธรรม

เฉพาะอย่างยิ่งหลักธรรมทั้ง ๑๐ หมวดที่วิเคราะห์ได้จากนิราศภูเขาทองและนิราศเมืองเพชรนั้น  ล้วนเกี่ยวเนื่องกับการนับถือพระพุทธศาสนาและผูกพันกับการดำเนินชีวิตของคนไทย  สุนทรภู่จึงได้สอดแทรกหลักธรรมเหล่านี้ในกวีนิพนธ์ของท่าน  ซึ่งทำให้บทกวีนิพนธ์ทุกเรื่องของท่านมีคติได้อรรถรสทั้งทางคดีโลกและคดีธรรม

download