บทคัดย่อ

              วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ เพื่อศึกษาเรื่องความเพียรในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท  เพื่อศึกษาการบรรลุธรรมในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างความเพียรกับการบรรลุธรรมในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท ได้แก่ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เรียบเรียง บรรยาย ตรวจสอบ โดยอาจารย์ที่ปรึกษา และผู้เชี่ยวชาญ จากการศึกษาพบว่า

              ความเพียรตามภาษาบาลีว่า “วิริยะ” แปลความหมายตามรูปศัพท์ในภาษาไทยว่า “ความเพียร ความพยายาม ความบากบั่นมั่นคง กำลัง เดช และอานุภาพ” ความเพียร หรือวิริยะ มีลักษณะ คือการแสวงหาประโยชน์ การละบาป เจริญธรรมที่ควรเจริญ ให้เป็นไปพร้อมทั้งกายและจิต บากบั่นให้คุณธรรมเพื่อการข้างหน้า ซึ่งความเพียรมีความสำคัญใน ๒ บริบท คือ  ๑. ความเพียรในบริบทแห่งโลกีย์  คือแนวการปฏิบัติตามความเพียร เป็นแนวการปฏิบัติที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ให้ปฏิบัติเพื่อขูดเกลากิเลส  ๒. ความเพียรในบริบทแห่งโลกุตระ คือ การชำระจิตให้ขาว  มีความหลุดพ้นจากกิเลส มองเห็นสิ่งทั้งปวงตามความเป็นจริง

              การบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนาเถรวาท หมายถึง การพัฒนาคุณภาพที่สูงขึ้น ไปสู่ปัญญาขั้นโลกุตตระ คือ บรรลุอริยมรรค อริยผล เป็นอริยบุคคลในพระพุทธศาสนา โดยระดับของการบรรลุธรรม จัดเป็น ๔ คู่ คือ มรรค ๔ ผล ๔ ตั้งแต่ระดับต่ำโสดาปัตติมรรค โสดาปัตติผล สกทาคามิมรรค สกทาคามิผล อนาคามิมรรคอนาคามิผล จนถึงระดับสูง คือการบรรลุอรหัตตมรรค อรหัตตผล การบรรลุธรรมนั้นจําแนกได้เป็นหลายระดับตามพระอริยบุคคล คือ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี และพระอรหันต์ ซึ่งหลักธรรมที่ใช้เป็นเกณฑ์แบ่งระดับการบรรลุธรรมคือสังโยชน์ ๑๐ หมายถึง  กิเลสที่ผูกใจสัตว์  หรืออกุศลธรรมที่ผูกมัดสัตว์ไว้กับทุกข์ในสังสารวัฏ  ได้แก่ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส กามราคะ ปฏิฆะ รูปราคะ อรูปราคะ มานะ อุทธัจจะ และอวิชชา  และการปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมนั้นจำเป็นต้องอาศัยสิกขา ๓ หรือ ไตรสิกขา ได้แก่ ๑. อธิสีลสิกขา  ๒. อธิจิตตสิกขา  ๓. อธิปัญญาสิกขา  ซึ่งเป็นหลักสำหรับศึกษาคือ ฝึกหัดอบรมกาย วาจา ใจ และปัญญาให้ยิ่งขึ้นไปจนบรรลุเป้าหมายสูงสุดคือ พระนิพพาน ซึ่งการบรรลุธรรมเป็นพระอริยบุคคลในพระพุทธศาสนานั้น มีธรรมที่สนับสนุนการบรรลุธรรมนี้เรียกว่า โพธิปักขิยธรรม หมายถึง ธรรมที่เกื้อกูลให้เกิดการรู้แจ้ง หรือธรรมที่เกื้อหนุนแก่อริยมรรค มี ๓๗ ประการ แบ่งเป็น ๗ หมวด คือ (๑) สติปัฏฐาน ๔ (๒) สัมมัปปธาน ๔ (๓) อิทธิบาท ๔    (๔) อินทรีย์ ๕ (๕) พละ ๕ (๖) โพชฌงค์ ๗ (๗) อริยมรรคมีองค์ ๘

              ส่วนความสัมพันธ์ระหว่างความเพียรกับการบรรลุธรรมในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาทนั้น  มีหลักการปฏิบัติที่อาศัยความเพียรเพื่อการบรรลุธรรมคือโพธิปักขิยธรรม ประกอบด้วย ๑. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบสติปัฏฐาน ๔ เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นตั้งสติกำหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลายให้รู้เห็นตามความเป็นจริง  ๒. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบสัมมัปปธาน ๔ เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นเรื่องความเพียรชอบ ๓. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบอิทธิบาท ๔ เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นเรื่อง ทางแห่งความสำเร็จ  คุณเครื่องให้ถึงความสำเร็จ  ๔. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบอินทรีย์ ๕ และพละ ๕  เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นเรื่องธรรมที่เป็นใหญ่ในกิจของตน เป็นหลักปฏิบัติทางจิตใจ ให้ถึงความหลุดพ้น ๕. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบโพชฌงค์ ๗ เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นเรื่ององค์แห่งการตรัสรู้ หรือองค์แห่งการรู้แจ้งธรรมตามความเป็นจริง ๖. หลักปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรมแบบอริยมรรค เป็นหลักปฏิบัติที่เน้นเรื่องทางอันประเสริฐทางของพระอริยะ จะเห็นได้ว่าโพธิปักขิยธรรมมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการบรรลุธรรม เนื่องจากอาศัยความเพียรในแต่ละองค์ธรรม เพื่อการปฏิบัติไปสู่มรรคผลแห่งความสำเร็จ โดยแต่ละองค์ธรรมจะปฏิบัติการพร้อมกันบ้างไม่พร้อมกันบ้าง และมีอารมณ์ที่เหมือนกันบ้างแตกต่างกันบ้าง แต่ในขณะบรรลุธรรมจะปฏิบัติการพร้อมกัน และมีนิพพานเป็นอารมณ์เหมือนกัน

ดาวน์โหลด